Sunday, August 29, 2010

Эмэгтэйчүүд илүү хүчтэй хайрладаг




“Гэрийн хажуу дахь зам” кинонд улаан хацартай хөдөөний охины дүрээр гарч ирэн, “Гэтэгч бар, нуугдагч луу”-гаар олонд танигдан, “Гейшагийн дурсамж”-ийн Саюригийн дүрээр кино ертөнцөд өөрийгөө тамгалсан жүжигчин бол Жан Зы. Тэрбээр Бээжингийн бүжгийн академид 11 настайдаа элссэн ч , 17-тойдоо бүжигчний биш жүжигчний замналыг сонгосон гэдэг. Хятад төдийгүй дэлхийд алдартай Жан Зы 2006 оны “Канны кино наадам”-д шүүгчээр оролцож байсан нь зүгээр нэг хөөрхөн царай бус авьяас чадвар, ухааны цараатайг нь илтгэх биз. “Time” сэтгүүлд өгсөн түүний ярилцлагыг хүргэж байна. Тэрбээр “Time”-ийн сэтгүүлчтэй ажил, амьдралын замнал, аз жаргалын тухай ярилцжээ.

-Багадаа та их танхил охин байсан юм шиг ээ?
-Үгүй дээ. Би 11 настай байхдаа л сургуульд сурахаар гэрээсээ хол явсан шүү дээ. Өглөөний таван цагт босож, 23.00 цагт унтах хүртлээ бэлтгэл сургуулилалтаа хийж, хажуугаар нь хичээлээ давтдаг. Хүүхэд байхдаа өөрөөсөө шалтгаалах бүх зүйлийг хамгийн сайн хийхийг хичээдэг байлаа. Эцэг эхдээ хамаг юмаа даатган, найдахыг хүсдэггүй. Миний хувьд, сургуулийн жилүүд хүнд бэрх нөхцөлд өнгөрсөн. Учир нь тэндхийн охидын дунд ширүүн өрсөлдөөн үргэлж болдог байв. Сургуульд эзлэх байр суурь, манлайлал, багш нарт таалагдах гээд л олон асуудал бий. Гэвч атаа хорсол, хов жив зэрэг нь миний зан чанартай үргэлж харшилдаг байсан.
-Тэгээд үүний эсрэг ямар нэгэн зүйл хийсэн үү?
-Үнэнийг хэлэхэд, би 13 настайдаа сургуулиасаа оргож байсан юм. Багш нар, цагдаагийнхан намайг хайсан ч олоогүй. Харин би сургуулийнхаа ойролцоох бяцхан төгөлд нуугдаж, тэндээ унтчихсан байсан. Ээж маань ирж, намуухан хоолойгоороо нэрийг минь дуудахад л тэндээс гарч ирсэн.
-Та одоо ч гэсэн эцэг эхээсээ зөвлөгөө авдаг уу?
-Аав ээж маань надад бүхий л сайн сайхныг хүсдэг. Гэвч тэд өөр хүмүүс учираас би нэг их зөвлөгөө авдаггүй. Харин хамгийн сайн найз Жан И Моугаасаа олон зүйл сурч, туслалцаа авдаг.Тэр тун хурц ухаантай, мэдрэмжтэй басхүү зөөлөн хүн.
-Хэрвээ найзуудын тань нэгнээс ярилцлага авч байсан бол тэд таныг юу гэж тодорхойлох бол?
-Би Хятадын хойд нутгийн хүмүүстэй адил зантай. Тэд эрс шулуун үгтэй, жаахан хатуу. Найз нар маань энэ л тухай ярих биз.
-Та жүжигнээс өөр замаар явж болох байсан уу?
-Ёстой үгүй. Жүжигчин бол надад яг таарсан мэргэжил. Олон хүн амьдралынхаа турш өөрт таарах ажил хайсаар насыг бардаг. Мөн дургүй зүйлээ байнга хийдэг хүмүүс ч байна. Тэгвэл би өөрийнхөө байх газрыг олж, зөв цэгээ олсон учраас их азтай хүн. Үүнээс өөр ажил хийнэ гэж хэзээ ч бодож байгаагүй.
-Хамгийн анх тоглосон “Гэрийн хажуу дахь зам” киногоо дурсана уу. Тэр үед та ямар ч туршлагагүй, залуухан байсан.
-
Үнэхээр хүнд даваа байсан. Тэр киноны нэг зургийг 35 удаа авч байсан гээд боддоо. Гэхдээ маш их хөдөлмөрлөж авсан тэр хэсэг кинонд гардаггүй юм. Монтажилчихсан. Би шинэ жүжигчин учраас киноны багийнхан, найруулагч гээд бүгд л надад эргэлзэж, сонжиж байгааг мэдэрдэг байсан. “Гэтэгч бар, нуугдагч луу” кинонд тоглоход ч яг тийм байсан. Мөн л туршлагагүй шинэ жүжигчин гэдэг үүднээс харж байлаа. Бага зэрэг дарамттай, хэцүү байсан ч бүхний эргэлзээг үгүй хийж, хамгийн сайн байхыг л хичээсэн дээ.
-Анхны киноны хамгийн их таалагддаг хэсэг нь юу бол?
-Киноны төгсгөлд удаан хугацаанд өвдсөний эцэст би нэг өдөр сэргэдэг юм. Тэгээд ээж нь түүнд хайртай залуу нь ирээд явсныг хэлдэг. Бүх л шөнө хажууд нь сууж, гарыг нь атган хоносон тухай хэлдэг. Яг тэр үед Жао Дигийн хацрыг даган нулимс урсдаг. Энэ хэсгийг би хэзээ ч мартахгүй.
-Өөрийн тоглосон киног үзэхэд ямар санагддаг вэ?
-Эхний хэсэгт зураг авалтын үе, найруулагчийн зөвлөгөө, хажууд байсан хүмүүс гэх мэтээр санаанд буудаг. Мөн тэр кинонд тоглох санал авч байсан үе, бэлтгэл зэргийг дурсдаг. Тэгээд нэг л мэдэхэд энэ бүхнийг мартаад кинондоо орчихсон байдаг.
-Таны тоглосон олон кинонд гардаг шиг хүнд бэрх нөхцөлд хайртайгаа учирвал яах вэ?
-Хамт амьдарч болохооргүй хоёр хүний хайр... Хэн нэгэнд дурлахад тэр хүн зүрх сэтгэл, тархи, оюун ухаан гээд биед нэвт шингэчихдэг шүү дээ. Тэр үед хайрыг зогсоож болно гэж үү. Гэхдээ өнөөгийн нийгэм илүү нээлттэй болсон. Миний бодлоор эмэгтэйчүүд илүү хүчтэй хайрладаг юм шиг ээ. Тэд хайртай хүнийхээ төлөө бүх зүйлийг, бүр өөрийгөө ч золиослоход бэлэн. Харин эрчүүд жинхэнэ хайртайгаа учирсан ч өөр бүсгүйтэй болзож л байдаг.
-Ихэнх хүн Хятадад амьдрах нь торонд орж, занганд унасан мэт төсөөлдөг. Таны хувьд ямар байдаг вэ?
-Хятад хэдийгээр коммунист дэглэмтэй орон ч энэ нь ертөнцөөс тусгаарлагдана гэсэн үг биш шүү дээ. Зарим нэг хориг байдаг ч интернэт сайн хөгжсөн. Дэлхий дахины бүх л мэдээллийг Хятадын иргэд авч чаддаг. Тэгээд ч сүүлийн үед манай улс итгэмээргүй хурдан хөгжиж, хувьсаж байна.
-Та бол Хятадын нэрийг дэлхийд гаргаж буй гялалзсан жүжигчин. Гэтэл тантай эх орон нэгт зарим жүжигчин нэр алдарт тань таатай ханддаггүй байх аа?
-Залуугаараа амжилттай явж байгаа маань зарим хүний уурыг хүргэдэг байх. 20 жил энэ салбарт зүтгэсэн ч одоо хүртэл нэрийг нь хэн ч мэдэхгүй хүн олон л бий. Гэхдээ элдэв хов живд анхаарлаа хандуулалгүй, урдах ажлаа хийх нь миний зарчим. Сайн хийсэн бүтээлүүд маань тэрхүү хов живийг тас цохиж, чадвар чансааг минь нотолно.
-Таны талаар хүмүүс тэр бүр мэдэхгүй зүйлийн тухай ярих уу?
-Олон хүн намайг “Аз гийсэн” бүсгүй гэж боддог. Үнэн хэрэгтээ миний ололт, амжилт зүгээр нэг тохиолдол биш юм. Маш их хөдөлмөрлөж, олон зүйлийн эсрэг сөрж, тэмцсээр өдий хүрсэн. Үүний тулд ямар их хөлс, цус, нулимс асгарсныг хэн ч мэдэхгүй.
-Өнгөрсөн үе рүүгээ харахад, баллуурдчихмаар зүйл байдаг уу?
-Би 30 нас хүрчихлээ. Кино урлагийн салбарт ажилласан 10 жилийн хугацаанд сайн, муу олон зүйлтэй учирсан. Гэхдээ сайн нь ч, муу нь ч надад туршлага болж, том сургамж өгсөн. Одоо сөргөлдөөн, хэрүүл маргаанаас зайлсхийдэг болсон.
-Америкт анх хэзээ ирж байлаа?
-1999 онд. Тэгэхэд 19 настай байсан. Хамгийн түрүүнд “жинхэнэ” МакДональдст орохыг хүсэж билээ.
-Хятадад очиход Америкт байхаас хэр ялгаатай вэ?
-Хятадад байхдаа илүү тайван байдаг. Яагаад гэвэл тэнд папарацциуд байнга дагаад байдаггүй юм.
-“Гейшагийн дурсамж” кинонд хятад хүн япон эмэгтэйн дүрийг гаргах хүндрэлтэй байсан уу?
-Огтхон ч үгүй. Өөр өөр хүний дүрд хувирна гэдэг жүжигчний ажил шүү дээ. Харин хэлний хувьд жаахан хүндрэлтэй байсан.
-Англи хэлээр ярьсан анхны кино юу?
-Тийм ээ. Энэ кинонд тоглохоос өмнө хоёрдогч хэлээр жүжиглэх маш хэцүү хэмээн хүн надад хэлж байсан. Би ч тэр үгэнд үнэмшсэн л дээ. Гэхдээ тоглох дүрийнхээ гүнд нэвтэрч, өөрийгөө түүн шиг төсөөлж чадвал хэл бол давшгүй хэцүү асуудал биш юм билээ.
-Дэлхий дахины үйл явдал сонирхлыг тань хэр их татдаг вэ?
-
Улс төр бол миний амьдралаас хол хөндий зүйл. Гэхдээ дэлхийг түгшээж буй дайн байлдаан, элдэв өвчний учир шалтгааныг мэдэхийг хүсдэг.
-Та хэзээ нэгэн цагт үхлийн тухай бодож байв уу ?
-Үхлийн тухай боддоггүй хүн байдаггүй биз дээ. Би үхлээс их айдаг. Хэдхэн жилийн өмнө багаасаа хамт өссөн, дотны андаа алдах үед үнэхээр аймшигтай байсан. Миний бодлоор хүн хүссэн зүйлээ хийж, хэзээ ч харамсахааргүй, сэтгэл хангалуун амьдрах хэрэгтэй. Учир нь чи хэзээ ч үхэж болно.
-Та хүссэн бүхнээ авч чадсан уу?
-Ажил мэргэжлийн хувьд би тун ч амжилттай явна. Гэхдээ эмэгтэй хувьд хүссэн зүйлдээ хараахан хүрээгүй. Аз жаргалтай гэр бүлийг хүсэж байна. Ямар ч хүнд гэр бүл гэдэг амьдралын хамгийн чухал зүйл.
-Аз жаргалыг юу гэж тодорхойлох вэ?
-Хайрлах, хайрлуулах.
-Таны шүтдэг, хүндэлж биширдэг хүн хэн бэ?
-Энгийн бүхэн агуу гэдэг. Гайхамшигтай, сайхан зүйлсийг бүтээж яваа эгэл жирийн хүмүүсийг их хүндэлдэг.
-Киноны зураг авалтын үеийн юунд хамгийн дургүй вэ?
-“Чамайг бэлэн болохыг бид хүлээж байна” гэдэг өгүүлбэр. Намайг галзууруулах шиг л болдог юм.
-Та чөлөөт цагаараа голдуу юу хийдэг вэ?
-Бусдын л адил. Хөгжим сонсох, ном унших, хөлөндөө иллэг хийлгэх, мөн гэрээ цэвэрлэх. Сайн амралт болдог юм.
-Хамгийн дуртай ном тань юу вэ?
-Голдуу англи хэлээр ном уншдаг. Гэхдээ хамгийн дуртай ном гэвэл Хятадын сонгодог зохиол “Улаан асрын зүүд”.

Сэтгэлийнхээ гүн рүү хийх аялал буюу трип хоп




АНУ-аас гаралтай хип хоп 1990-ээд оны эхэн үед хөгшин тивийн ихэмсэг, ёсорхуу англичуудын дунд түгэхдээ электро, жааз, реггитэй сүлэлдэн, өвөрмөц нэгэн урсгал үүсгэсэн нь трип хоп юм. Лондонгоос 160 км-ийн зайд орших Бристол хэмээх жижиг хотод энэ урсгал анх үүссэн юм. Дэлхийд ид цэцэглэн хөгжиж байсан хип хопыг Их Британийн дижи нар өөрсдийн хувилбараар баяжуулан, трип хопын үндсийг тавьсан түүхтэй.
Энэ урсгал хэдийгээр хип хоп, электро урсгалаас үүссэн боловч “харуудын” яриа, бүдүүлэг гэмээр үг хэллэгээс ангижарч, дээд түвшинд, илүү оюунлаг хэлбэрээр хөгжсөн гэж мэргэжилтнүүд, хөгжмийн шинжээчид дүгнэдэг.
Бөмбөрийн удаан боловч хүчтэй, хүнд цохилт, аргил гитарын хэмнэл, электро хөгжмийн элементүүд, гоцлол дуучны шивнэх мэт үгс нийлж, этгээд сонин аялгуу үүсгэн, сонсогчыг өмнө нь хэзээ ч очиж байгаагүй тэр зүгт залах шиг. Ийм учраас л хөгжим судлаачид энэхүү шинэ урсгалыг англи хэлний
“trip” буюу аялал гэсэн утгатай үгээр нэрлэсэн биз.
1991 оны наймдугаар сарын 8-нд Бристолоос гаралтай “Massive attack” хамтлаг “Blue Lines” буюу “Цэнхэр шугам” цомгоо гаргасныг анхны трип хоп уран бүтээл гэж тооцдог. Тус хамтлагынхны “ойлгомжтой ч, ойлгомжгүй” хөгжим тоглох, бүтээх санаа нь ийн биеллээ олсон аж. Тэрхүү цомог гарсан цагаасаа л хит жагсаалтыг тэргүүлж, борлуулалтаараа хошуучлан, “Дэлхийн бүх цаг үеийн хамгийн шилдэг цомог”-ийн жагсаалтад багтсан юм. Энэ нь трип хопын хөгжил болон дэлхийд тархахад том алхам болсон. Энэ мөчөөс эхлэн залуучуудын сэтгэлийг гижигдсэн трип хоп эгнээгээ тэлж, 1994 оноос “Portishead” , “Tricky” , “Red Snaper”, “Night on Earth”, Bjork нарын уран бүтээлч гарч ирэв.
Тэр дундаа “Portishead” бол трип хопыг дэлхийн чихэнд хадаасан сод хамтлаг. Электро хэмнэл, симфони найрал хөгжмийн эгшиг, гоцлол дуучин Бет Гиббоны хүчирхэг хоолой. Трип хоп. Уйтгар гуниг “ханхалсан” тэдний хөгжим дарамттай мэт санагддаг ч, сонсох тусам гүнд нь уусан орохуй.
Трип хопын анхдагч хамтлагууд шинэ, шинэ дуугаралт бий болгон, үндсийг нь тавьчихаад байлаа. 1990-ээд оны дунд үе гэхэд уг урсгал ерөнхийдөө бүрэлдэн тогтсон гэж болно. “Morcheeba”, “Sneaker Pimps”, “Alpha”, “Mudville” зэрэг трип хопын дунд үеийн төлөөлөгч болсон хамтлаг тэр цагт гарч ирсэн. Гэхдээ трип хоп нэгэнт хэлбэрээ олсон гээд цааш өөрчлөгдөөгүй гэсэн үг биш. Суурь нь тавигдсан урлагийн төрөл шинэчлэгдсээр, R’nB, drum’n bass гээд орчин үеийн бусад урсгалтай сүлэлдэн хөгжжээ. Угаас анх гарч ирж буй зүйлс хуучны хөрсөн дээр цэцэглэж, бусад салбараар услуулан, ургаж “шинэ” хэмээн нэрлэгддэг шүү дээ. Тэр жишгээр трип хоп ч хөгжмийн олон янз урсгалын элементүүдийг шингээсэн байдаг.
Трип хоп анх сонсогдож эхлэхэд, судлаачид үүнийг “харанхуй, бүүдгэр” хэмээн тодорхойлж байсан гэдэг. Харин шинэчлэгдэн хөгжсөөр буй энэ урсгал өнөөдөр “харанхуй, гүн” хэмээгдэх болж. Мэдэхгүй хүн бол зугтмаар ийм тодорхойлолт авах болсон “гол буруутан” нь трип хопын хөгжмийн хэмнэлээс гадна дууны үг.
Мэдээж бүхий л төрлийн хөгжим сэтгэл мэдрэмжийн толь, түүний олон янзын илэрхийлэл байдаг. Тэр ч утгаараа дууны утга, шүлгийн сэдэв хязгааргүй. Харин трип хоп дууны сэдэв азгүй дурлал, бүтэлгүй хайр, сэтгэлийн эмзэг байдал, бодит байдлаас тасрахуй, хаа нэг тийш одохыг хүсэх тэмүүллийг голчлон хамардаг.
Мөн үүнээс шалтгаалан трип хопыг “ганцаардмал хүмүүсийн хөгжим” гэх нь ч бий. Гэвч судлаачид үүнийг юу ч гэж тодорхойлсон бай, шүтэн бишрэгч, хөгжимд дурлагчид л сонсох эсэхээ шийднэ. Трип хопт зүрхээ “өгсөн” хүмүүст хөгжмийн баргар байдал, хэт дарамттай хэмээн хүмүүсийн гоочлох ч хамаагүй биз.
Чихнээ эгшиглэн, тархи цочоон, зүрх гижигдэх мэт уг урсгалын хөгжим өдгөө улам ч баяжин, хөгжсөөр байна. Шуугиан тарьж, дуулиан болон амьдардаг “од”, ганган хээнцэр хувцас, гадаад үзэмж, нүсэр тайз аль нь ч трип хопт хүртээлгүй мэт. Дуучин, хөгжимчдийн авьяас чадвар нь бүхнийг илэрхийлнэ. Түүгээр дамжуулан сонсогчийг хэзээ ч очиж байгаагүй газар хүргэж, цэвэр мэдрэмжийг түгээдэг.
Гэхдээ трип хоп нь жирийн нэг аялал бус утгыг ухаж, хэмнэлийг мэдэрч, хязгааргүй уудам гадаад орон зай руу бус, сэтгэлийнхээ хаалгыг нээн, өөрийнхөө гүн рүү хийх аялал юм.



Энгийнээс этгээдийг эрсэн Энди Вархол






Шаргал үс, улаан уруул, урин дуудсан төрхөөрөө дэлхий нийтийг байлдан дагуулсан Мэрилин Монрог үе үеийн зурагчид, зураачид бүтээлдээ мөнхөлж, гэрэл зургийн хальснаа буулгасан. Тэр дундаас нэг хавтгай дээр Монрог дөрвөн янзаар дүрслэн зурсан зургийг мэдэхгүй хүн ховор. Тэгвэл энэ нь поп-арт урсгалын бүтээл юм. Энэр уран бүтээл туурвидаг гол төлөөлөгч бол Энди Вархол. Тэрбээр хоол хүнсний бүтээгдэхүүнээс эхлээд оддын хөргийг өөрийн өвөрмөц арга хэлбэрээр буулгаснаараа дэлхийд танигдсан билээ.

Хүн болгон олж харж чаддаггүй ч бүх зүйл өөрийн гэсэн гоо сайхныг агуулдаг
Энди Вархол

Өнгөрсөн зууны 50-иад оны сүүлчээс Их Британи, Америкт поп-арт хэмээх урлагийн
шинэ төрөл үүссэн цагаасаа хөгжлийн хурдны замд салхи татуулан давхисан юм.
Өдөр тутмын хэрэглээ, ахуйн жижиг зүйлсийн онцлог, нууцлаг тал, хүмүүсийн анзаардаггүй зүйлийг харуулж, тэр бүр нүдэнд өртдөггүй энгийн л үйлдэл, эд хэрэгслээс сэдэвлэн урлагийн бүтээл хийдэг нь поп-артын гол онцлог чанар. Тиймээс ч “популяр” буюу “түгээмэл, олон нийтийн” гэсэн утгаар нэрлэгдсэн аж. Энэхүү урсгалыг дэлхийд таниулж, жинхэнэ “поп” болгосон уран бүтээлч бол Энди Вархол. Дэлхийн өнцөг булан бүрээс “Америк мөрөөдөл”-ийг тээн, шинэ тивд цугларч байсан олон мянган цагаачдийн нэг болсон словян гаралтай Андрей Вархол, Жулиа Вархол нарын гурав дахь хүү болон 1928 онд мэндэлсэн тэрбээр 1930-аад оны их хямралын үед, үйлдвэрийн утаа, тоос шороо татуулсан саарал дүүрэгт өсчээ. Түүний онцгой авьяас нь бага байхаас л илэрч байсан гэдэг. Энди зургаан настайдаа өвчний улмаас орноосоо өндийх тэнхээгүй болж, ээж, ах нар нь түүнд ээлжлэн зураг зурах аргачлалын тухай ном уншиж, дүрс гэрэлтүүлэн буулгах арга зааж, элдэв янзын зураг харуулдаг байв. Гэрийнхнийх нь анхаарал халамж өөрийнх нь авьяастай нийлэн хүүгийн оюуныг усалж, ирээдүйн шилдэг бүтээлч болох хөрсийг бүрдүүлсэн биз. Эдгэрснийхээ дараа ахлах сургуульд орж, 16 настайдаа төгсчээ. Эндигийн аав Андрей Вархол 1942 онд таалал төгсөж, тэдний гэр бүлийн амьдрал хүнд бэрх байсан ч тэрбээр үргэлжлүүлэн сурах бодлоо орхисонгүй. 1945 онд залуу хүүд Улсдаа томоохонд тооцогдох Карнегийн Технологийн их сургуульд сурах урилга иржээ. Тэрбээр гэр бүлээсээ ганцаараа дээд сургуульд орсон юм. Гэсэн ч жилийн дараа Энди шалгалтандаа унаж, сургуулиас хөөгдсөн гэдэг. Аз болж залуугийн авьяас чадварыг анзаарсан нэгэн профессор зуны сургуульдаа элсүүлжээ. Тэрбээр сурахын хажуугаар ах нартаа тусалж, ногоо зарж, худалдан авагчдын хөргийг зурж өгдөг байж. Удалгүй Энди нэгэн их дэлгүүрийн цонх чимэглэх ажилд орсноор загварын ертөнцтэй танилцсан нь түүний хожмын бүтээлүүдэд тод тусгал олжээ.

“Чи юунд хамгийн их дуртай вэ” гэж нэг хүн надаас асуусан. Ингэж л би зураг зурах замыг эргэлтгүй сонгосон юм.
Энди Вархол

1949 онд Энди Вархол сургуулиа төгсөж, урлагийн ертөнцөд нэрээ дуурсгах их хүсэл өвөртлөн, ангийн анд Филип Перлстайны хамт Нью-Йоркийг зорьжээ. Тэнд байх хугацаандаа зар сурталчилгаа, зураг чимэглэлийн салбарт ажиллах болов. 1950-иад оны дунд үеэс хэний ч танихгүй нэгэн залуугийн энгийн хэрнээ этгээд сонин бүтээлүүд шүүмжлэгчдийн анхаарлыг татаж, олонд танигдаж эхлэв. “Vogue”, “Bazaar”, “The New Yorker” гэх мэт загварын шилдэг сэтгүүлүүд түүнтэй хамтран ажиллах гэрээ хийв. Хүн дуртай зүйлээ хийж байхдаа хамгийн аз жаргалтай байдаг. Хэдийгээр Энди нэр хүндтэй газруудад ажиллаж байсан ч жижиглэнгийн дэлгүүрүүдийн цонх, ханын чимэг зэргийг ч хийсээр байжээ.
1956 онд тэрбээр Нью-Йоркийн орчин үеийн урлагийн музейд үзэсгэлэнгээ гаргасан нь поп-арт урлагийг олонд таниулан тунхаглаж, хүлээн зөвшөөрүүлж чадсан том үйл явдал болсон гэдэг.
1960 он гэхэд Америк даяар Энди Вархолыг мэддэг болж. Ялангуяа урлаг, хувцас загвар, зар сурталчилгааны салбарт түүнийг хүндлэн, авьяас билэгт нь мэхийжээ. Тэрбээр кино жүжигчид, рок оддыг хүссэн янзаар нь зурж, ихэнх америкчуудын оройн хоолны цэсэнд зоолттой байдаг лаазалсан бүтээгдэхүүн, 25 центийн үнэтэй кока кола гээд энгийн зүйлийг өөр өнцгөөс нь харуулж, цоо шинэ урлагийг бүтээсэн билээ.
Түүний уран бүтээлийн оргил үе бол 1960аад он. Тэрбээр зогсоо зайгүй ажиллаж, эцэс төгсөлгүй эрэл хайгуул хийж байсан юм. Энэ үед л тэрбээр нэрийн хуудас нь болсон Мэрилин Монрогийн хөрөг, гутлын шинэ загваруудаа хийсэн.

Бизнесийн салбарт амжилттай ажиллана гэдэг сэтгэл татам сайхан урлаг. Учир нь мөнгө хийнэ гэдэг авьяас чадвар шаардсан урлагийн нэг төрөл.
Энди Вархол

Энди Вархол зөвхөн уран зургийн салбарт ажиллаагүй. Кино урлагт хүч үзэж, хамтлаг хүртэл байгуулсан. Тэр байтугай “Энди Вархолын 15 минут” нэвтрүүлэг цацаж, одоог хүртэл хэвлэгдсээр буй “Interview” сэтгүүлийг эрхлэн гаргадаг байжээ. “Ирээдүйд ямар ч хүн 15 минутын дотор л од болох боломжтой болно” хэмээн тэрбээр нэгэнтээ хэлж байсан нь өнөөдөр биеллээ олсон. Галзуу мэт зүтгэх галт тэрэгний хурдаар дэлхий хувьсан өөрчлөгдөхийг Энди хэдийнэ зөгнөн хэлсэн нь энэ.
1960-аад оны дунд үед Нью-Йоркийн Манхэттэнд тэрбээр өөрийн үйлдвэрийг байгуулсан. Гэхдээ гутал, цүнх, хоол, хүнс бус урлаг “үйлдвэрлэдэг” байлаа. Тэнд л рок хөгжмийн домог болсон хамтлагуудын нэг “The Velvet Underground” төрж, “Нойрсохуй”, “Үс засалт”, “Эзэнт гүрэн” гээд зуу гаруй кино төрсөн юм. Гэхдээ Энди Вархол нийтэд бус өөртөө болон хэсэг нөхдөдөө л зориулсан авангард чиглэлийн кино бүтээдэг байж. Тэрбээр арав хүрэхгүй киногоо л театрын дэлгэцэд гаргасан байдаг.
“Үйлдвэр” нь урлагаас гадна хүмүүсийн харилцааг “үйлдвэрлэж” байсан юм. Өөрөөр хэлбэл, тэнд тухайн үеийн уран бүтээлчид, рок одод, зохиолч, зураачид цуглардаг байв.
Орон гэргүй, гудамжны мэт амьдралтай хиппичүүдээс эхлэн Холливудын одод, баян язгууртнуудын дунд ч Энди Вархол байр сууриа олсон байв. Урлагт бүхий л амьдралаа зориулж, орчин үеийн уран зураг, зар сурталчилгааны салбарт нэрээ мөнхөлсөн тэрбээр 1987 онд таалал төгссөн юм. Энди нэгэн удаа “Үхэл гэдэг маш олон зүйлийг бүтээнэ. Тэр чамайг супер од ч болгож чадна” хэмээн санаатай ч юм уу, “сахилгагүйтээд” ч юм уу хэлсэн байдаг. Гэхдээ аль нь ч байсан тэрбээр өнгөрсөн зууны урлагийн од болон гялалзсан билээ.

Sunday, August 15, 2010

Дургүйд хүчгүй гэдэг дээ ууг нь бол....









Эрх чөлөө, эв нэгдэл, энх тавныг уриалсан цагаан хувцастнууд

Хиргүй тунгалаг, цэвэр ариун, гэрэл гэгээтэй гээд бүх л сайн сайхны билэгдэл болсон цагаан өнгө. Гэм хорын өчүүхэн төдий толбыг халдааж боломгүй
Эрч хүчтэй, өөдрөг байж, юуг ч хийж чадах хүсэл тэмүүллээр дүүрэн залуусыг цагаантай зүйрлэж болмоор. Алдаж онож болох ч дэврүүн сэтгэл нь бүхнийг цайруулж чадах юм шиг. Тэгвэл өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригийн орой “UB palace”-ийн “Royal” танхимд их хотын залуусын “White Silence” электро шоу боллоо. Бүрий болохтой зэрэгцэн хөлөөсөө толгой хүртэл цагаан өнгийн хувцас өмссөн залуус тэр хавиар эргэлдэж эхэлсэн. Харанхуйд яг л l гэрэл асах мэт харагдаж байв.
Тав дахь удаагаа болж буй “White Silence”-ыг энэ жил “Mongol mix project”, “Залуучуудын нэгдсэн зөвлөл” хамтран зохион байгуулsan. Өмнө нь томоохон компаниуд тус наадмыг ивээн тэтгэж, согтууруулах ундаа давхар сурталчилдаг байсан. Харин “Залуучуудын нэгдсэн зөвлөл”-тэй хамтарснаар энэ асуудал үгүй болж, зөвхөн үйл ажиллагаандаа анхаарч, мартагдахааргүй нэг оройг зохион байгуулах боломжтой болсон хэмээн “Mongol mix project”-ийнхон хэлж байлаа.
Цагаан хувцастнууд цугларсаар шөнө дунд баяр албан ёсоор эхэлсэн юм.
Зөвхөн цагаан хувцастнуудыг оруулах төдийгүй орчныг ч тэдэнд зориулан бэлтгэжээ. Танхимыг тэр чигт нь цагаан өнгөөр засаж, чимэглэсэн байв.
Электро хөгжмийн амин сүнс бол яах аргагүй дижи байдаг. Дижи Түвшин, Үүрээ, Батаа болон Тэмүүжин нар энэ орой залуусыг доргиож байлаа. Тэд дэлхийд алдартай aя тавихын зэрэгцээ өөрсдийн бүтээлээс ч тоглoсон юм. Дашрамд дурдахад энэхүү шоуны үеэр дижи нар “АТС 40” хэмээх шинэ төхөөрөмж ашигласан. Энэхүү төхөөрөмж нь дэлхийн шилдэг клубүүдийн хэрэглэж буй хамгийн сүүлийн үеийн технологиор бүтсэн аж. Манай залуус дэлхийтэй хөл нийлүүлэн алхах болсон нь эндээс харагдаж байгаа биз.
Энэ жилийн “White Silence”-ыг “Эв нэгдэл, эрх чөлөө, энх тайван” уриан дор зохион байгуулsan yum. Учир нь залуус хамтдаа нэг цул болон, хүчээ нэгтгэснээр Монгол маань цэцэглэн хөгжинө гэсэн утгатай.
Баасан гариг бүр шоу цэнгээн болдог ч залуусыг хувцасны өнгөнөөс эхлээд, үзэл санаа, эв нэгдлээр нэгтгэдэг нь “White Silence”-ийн онцлог. Цагаан өнгө нь хүнд амралт, тайтгарал, итгэл найдвар өгдөг гэдэг. Түүнчлэн шинэ сэргэг санааг өдөөгч, ирээдүйд тэмүүлэх их эрч хүч өгдөг хэмээн өнгө судлалын сэтгэл зүйд үздэг байна. Тэгэхээр цагаан хувцастнуудын цугларалтад ирсэн хүн бүрт энэ арга хэмжээ сайнаар нөлөөлсөн нь дамжиггүй.
Шоу дундаа орж, “Бурхан бол дижи, амьдрал бол бүжгийн талбай, хайр бол хэмнэл” хэмээх нэгэн дууны үгс тэнд биеллээ олж байх шиг. Сансар огторгуйд яваа мэт электро хөгжмийн хэмнэл, харанхуйд неон мэт гэрэлтэх цагаан өнгө, бүжгийн талбай дахь залуус орчлонгоос бараг л тасарч байсан биз. Хүрэлцэн ирсэн зочдын дунд өвөрмөц, бусдаас онцгой хувцасласан залуус олон байлаа.
2010 ony “White Silence” oemnoeh jilueuediinhiig bodvol har'cangui olon huen hamarsan yum. Zohion baiguulagchdyn helsneer zaluuchuud olnooroo cuglaj, shine erch huech selbej chadsan bolov uu. Erh choeloeoeg tunhaglan, ev negdlee batatgan, enh taivanch uezliig urialsan cagaan huvcastnuudyn bayar ueuer hayaarahad oendoerloeloeoe. Zaluus ajil ueilseeree damjuulan niigmee gegeeleg zug zalahad endees avsan cenegee ashiglah biz ee.

Wednesday, August 11, 2010

Амхерстийн “даяанч”



Би хэн ч биш! Харин чи хэн бэ?
Чи ч бас хэн ч биш үү
Тэгвэл хоёул адилхан юм байна, битгий хэл
Тэд биднийг цөлчихнө шүү!

Хэн нэгэн байх хэчнээн гунигтай!
Олны өмнө мэлхий шиг
Өдрийн турш нэрээ зарлана,
Өрөвдмөөр, нүд хуурах балчиг намагт.

Нийгэмд эзлэх байр суурь, эмэгтэй хүний үүрэг, бусдад төрүүлэх аятай сэтгэгдлийг үл тоон, байгалийг шүтэж, ганцаардалтайгаа ханьсан, мөнх бусийн тухай бясалган, бүхий л амьдралынхаа турш өрөөндөө “даяанчилсан” Эмили Дикинсон нас барсан хойноо л олонд танигдсан билээ. Дээрх мөртүүд ч үймсэн олноос зай барьж, үйл явдалд ажиглагчаар л оролцдог эзнээ харуулж байгаа бус уу?
Тэрбээр АНУ-ын Массачусетс мужийн Амхерст хотын нэр хүндтэй гэр бүлийн хоёр дахь хүүхэд бөгөөд 1830 онд мэндэлжээ. Өвөг эцэг нь Амхерстийн коллежийг үндэслэгч, харин аав нь тус сургуулийн санхүүг хариуцагч төдийгүй хүндтэй улстөрч байв. Тиймээс ч гурван хүүхдийнхээ боловсролд ихэд анхаарч, онцгой их мэдлэгтэй болгохыг зорьжээ. Хожмын нэрт найрагч Амхерстийн академид долоон жил сурахдаа сонгодог уран зохиол, латин хэл, газарзүй, түүх, гүн ухааны хичээл заалгана. Уламжлал, хууль ёсыг ягштал баримталдаг эцэг, эх нь хүүхдүүдээ загалмайтны шашны ном ёсоор хүмүүжүүлнэ. Чанд хатуу үзэлт эцэг Эдвард Дикинсон нь “гаж, буруу” үзэлд автахаас нь сэргийлж хүүхдүүдийнхээ унших номыг ч хянадаг байсан гэдэг. Эртний домог туульс болон Шарлотт Бронте, Уильям Шекспир, Хэнри Давид Торо, Ральф Уолдо Эмерсон нарын зохиолоор Эмили охины оюун “тэжээгдэж” байлаа.
Эмилиг 10 настай байхад тэднийхэн шинэ байшинд нүүн орсон бөгөөд өрөөний цонх нь оршуулгын газар руу хандсан байрлалтай байв. Шүлэгт нь үхэл, диваажин, бурхны сэдэв зонхилдог нь ч үүнээс эхтэй байж болох. Мөн 14 настайд нь дотны найз, үеэл эгч София нас барсан нь түүнд хүнд цохилт болж, сэтгэлийн дарамтанд орсон охиноо эцэг, эх нь Бостон руу явуулжээ. Удалгүй тэр аяллаасаа ирэн хичээлдээ шамдаж эхлэв. Тэр үед Эмили амьдрал туршийнх нь анд, утга зохиолын нөхөр Сюзан Гилберттэй танилцсан байна. Эмили Сюд зориулж олон шүлэг бичсэн төдийгүй гойд найраглиг 300 гаруй захиа илгээжээ. Хожим түүний ах Остин Дикинсонтой нь гэрлэсэн Сюзаныг найрагчийн онгодын охин тэнгэр, магадгүй дурлалт бүсгүй нь байсан гэж судлаачид таамагладаг. “Би чиний бvлээхэн зvрхний дэргэд vvрээ засаад дахин хэзээ ч салхи vлээхийг, шуурга догшрохыг сонсохгvй байх сан. Сэтгэлд чинь надад зориулсан зай байна уу? Эсвэл би ингээд л орон гэргvй мэт тэнvvчилсээр явах ёстой юм уу” хэмээн тэрбээр Сюзид бичсэн удаатай.
Амхерстийн академийг дүүргэснийхээ дараа Эмили Өмнөд Хадлейн эмэгтэйчүүдийн коллежид үргэлжлүүлэн сурсан ч арван сарын дараа орхижээ. Эрүүл мэндийн шалтгаанаар Бостон руу явсан, Филадельфи, Вашингтонд хэдхэн долоо хоногийн хугацаанд зорчсон зэргийг нь эс тооцвол төрөлх гэрээсээ холдоогүй тэрбээр энэ л үеэс эхлэн олноос тасран гэртээ бүгж, шүлэгчийнхээ хувьд ч зожигорч эхэлсэн байна.
Америкийн төдийгүй дэлхийн утга зохиолын түүхэн дэх онцгой өдрийн нэг гэгдэн хожим түүхэнд тэмдэглэгдсэн 1862 оны дөрөвдүгээр сарын 15-нд Эмили зохиолч, шүүмжлэгч Томас Хиггинсонд шүлгүүдээ хавсаргасан захидал илгээжээ. Хиггинсоны “Залуу зохиолчдод хүргэх захиа” нийтлэлд Эмили хариу бичиж, бүтээлүүдээсээ сонирхуулсан нь тэр байж. Энэ нь нууцлаг найрагч эмэгтэй утга зохиолын хүрээлэлд бүтээлээсээ дэлгэсэн анхны тохиол ба Дикинсон, Хиггинсон нар олон жилийн хойно нэг л уулзаж, найрагчийг насан эцэслэх хүртэл захидлын найз, оюуны хамтрагчид байжээ.
1860-аад оны үеэс эхлэн зөвхөн цагаан өнгийн хувцас өмсөх болсон Эмилиг хотынхон нь “Цагаан хувцастай эмэгтэй” хэмээдэг байв. Чухам энэ үеийг түүний уран бүтээлийн оргил гэж намтрыг нь бичигчид үздэг. Цэвэр ариун хийгээд үхэл, бурхныг бэлгэдсэн цагаан өнгө, цэцэгс, шүлгүүдэд нь олонтаа дүрслэгдсэн дов толгод, жаргаж буй нар мөн Карло нэрт нохой нь Эмилигийн үнэнч нөхөд болж байлаа.

Улиран нисэгчид-
Зөгий, шувууд, цаг хугацаа
Гунигт шүлэггүй.
Үлдэвч одогсод-
Булш, толгод, өнө мөнх
Надад зохисгүй.
Хэвээр хоцрогсод-
Тэнгэрийг би тайлбарлаж чадах уу?
Таавар чигээр эд хэрхэн оршном!

Ахуйд буртаглагдаагүй цэвэр мэдрэмжээс л яруу найраг төрдөг. Олны хөлөөс дайжин, ганцаар сууснаараа Эмили дотогш алсарч, өөрийн дуу хоолойг сонсон үхэл, амьдралын учир утгыг бясалган, энгийн зүйлсээс ч гоо үзэсгэлэнг олж харсан нь гайхамшгийг бүтээсэн болов уу.

Ямайкад “төрж”, Америкт “өсөн”, таван тивд түгсэн регги



Улаан, шар, ногоон өнгийн хослол, ширэлдсэн мэт урт үс, амьдралын сайн сайхныг магтан дуулагчид бол регги хөгжмийн билэг тэмдэг. 1960-аад онд Ямайкад үүссэн энэ урсгалын хамгийн алдартай төлөөлөгч бол Боб Марлигийн нэрийг дуулаагүй, “No woman, no cry” дууг сонсоогүй хүн соёлт ертөнцөд үгүй биз.
Боб Марли реггиг Ямайкийн хил давуулан, дэлхийн хөгжим болгоход гол нөлөө үзүүлсэн гэдэг.
Ямайкийн уламжлалт дуу, үндэсний урлагийн зарим онцлог элементийг ска, рокстиди урсгалтай хослуулсан регги үүссэн цагаасаа хөгжим сонирхогчдын дунд өргөн тархан, шүүмжлэгчдийн анхаарлыг татсан түүхтэй. Энэ урсгалын эхэн үеийн төлөөлөгчдөд Bunny Lee, Clancy Eccles, Larry Marshall, Peter Tosh нар багтдаг. Ритм гитар, банжо, бүрээ, бөмбөрийн товшилтоос гарах удаан, түргэн хэмнэлийн голч нь чихэнд наалдацтай, сонсоход сэтгэлд дотно санагддаг биз.
???
Энэхүү хөгжмийн гол онцлог нь цохилт. Нарийн тооцоолсон ,тэгш хэмнэлт бөмбөрийн товшилтод тааруулан гитар, бүрээ эгшиглэж, дуучин хэмнэлд нь автдаг. Дээр дурдсанаар регги урсгалын бүтээлд амьдралын сайн сайхны тухай сэдэв зонхилдог. Асуудал их тохиолддог ч найдвараа алдахгүй байх, бүх зүйл сайхан болно гэдэгт итгэхийг уриалсан үгс регги дуунд олон бий. Түүнчлэн 1930 онд Ямайкад дэлгэрсэн растафариан шүтлэг, бурхны тухай сэдэв ч энэ хөгжмийн нэг хэсэг. Эхэн үеийн регги уран бүтээлчдийг растафариан номлогчид ч гэж болно. Растафариан нь улс төр, шашин шүтлэг, уран зохиол, кино гээд олон салбарт түгсэн ч орчин үед регги хөгжимд л шингэн үлдсэн байна. Растафарианчуудын хувьд марихуан нь бурханд ойртох нэг зам болдог. Энэ шалтгаанаар зарим уран бүтээлч хар тамхины тухай дуулах нь ч бий. Харин Ямайкын Засгийн газар 2009 оны хоёрдугаар сараас эхлэн садар самуун, хүчирхийлэл, хар тамхи сурталчилсан утга агуулгатай регги дуунуудын жагсаалт гарган, радио, телевизээр нэвтрүүлэхийг хориглосон юм.
???
Реггигийн сүлд болох гурван өнгийн тугны улаан нь Растафариан шүтлэгийнхээ төлөө амиа өгсөн хүмүүсийн цус, шар нь газар нутгийн эд баялаг, ногоон нь Африкийн байгалийн сайхныг илтгэдэг байна. Эх оронч билэгдэлтэй энэ хөгжим үүссэн газраасаа хальж, дэлхийн сонсогчдын сонорыг мялаах болсон нь учиртай.
Карибийн тэнгисийн зүгээс үлээсэн регги хөгжмийн салхи 1970 он гэхэд Америк, Европ, Ази, Африк тивийг хамарчээ. Ялангуяа томоохон клубийн дижи нар шинэ онцгой дуугаралтыг эрж хайн, тухайн үед гарч ирсэн реггиг ихээр тоглуулдаг байжээ. Энэ үед л уг хөгжим ид цэцэглэж байсан бөгөөд 70-аад оны үеийг реггигийн алтан үе хэмээдэг. Өдийг хүртэл бүтээлээ туурвиж буй “UB40”, “Midnite”, “The Ethiopians” зэрэг алдартай уран бүтээлчид тэр үед байгуулагдсан байдаг.
Улс орон бүрт харилцан адилгүй тархахдаа тухайн орны соёл, онцлогоос хамааран дагавар шинэ төрлүүд бий болдог нь ямар ч хөгжмийн урсгалд энгийн үзэгдэл. Реггигийн хувьд Ямайкад үүсч, удалгүй Америкийн сонсогчдод хүрч, улмаар таван тивийхний сонорыг мялаах болсон. Ингэхдээ дотроо хорь орчим төрөлд хуваагдасан байдаг. Тухайлбал:
Dub: регги хөгжмийн анхдагч урсгал. Басс гитар, бөмбөр гол үүргийг гүйцэтгэдэг бөгөөд хөгжмийн продюсер King Tobby үүнийг “Толгой дотор галт уул дэлбэрэх мэт” хэмээн тодорхойлсон нь бий.
Rocker: “Sly&Robbie” хамтлагийн дуунуудаас эхтэй. Энэ нь рок хөгжмийн элемент, түрэмгий шинжийг агуулсан төрөл юм.
Lovers rock: Лондон хотод 1970 оны үед үүссэн. R&B хөгжимтэй нэлээд ойролцоо дуугаралттай бөгөөд дууны шүлэгт нь хайрын тухай сэдэв зонхилдгоос “хайрын рок” нэрийг авчээ.
Hip hop, rap: Хип хопын эх өлгий болсон Нью-Йорк хотод регги хөгжмийн энэ төрөл 1980-аад оны эхээр үүссэн гэдэг. Энэ төрлийн уран бүтээлчид реггигийн хэмнэлд “үглэдэг” нь нэрнээс нь л ойлгомжтой байгаа болов уу.
Dancehall: Yellowman, Super cat, Shabba Ranks зэрэг уран бүтээлчид техно хөгжим хүчээ авч эхэлсэн 1980 оны үед энэ төрлийн эхийг тавьжээ. Электро хөгжмийн хурдтай хослох болсноор регги нь бүжгийн талбайд хүмүүсийг уях болсон байна.
Reggaeton: Латин Америкийн орнуудад регги түгснээр тэндхийн салса, бамба, самба, богато зэрэг хөгжминй урсгалуудтай сүлэлдэн 90-ээд онд бий болсон харьцангуй залуу урсгал юм.
Reggaefusion: Реггигийн хамгийн сүүлд гарсан урсгал энэ юм. Электро, рэп, рок, панк урсгалын холимог төрөл.
Бусад хөгжмийн онцлогийг хадгалан хөгжихийн зэрэгцээ зарим хамтлаг дуучид реггигийн элементээс бүтээлдээ тусган туурвих нь элбэг. Хамгийн анх “Beatles” хамтлагынхан “Ob-la-di, ob-la-da” дуундаа регги хэмнэлийг ашигласан байдаг.
Регги хөгжим үүсээд дөч гаруй жил болж байгаа учраас дэлхий хөгжмийн залуу урсгалуудад ордог. Магадгүй үүнээс шалтгаалан монгол сонсогчдын дунд төдийлэн тархаагүй болов уу. Хэдийгээр hi-fi фм 98.9 энэ төрлийн хөгжмийн нэвтрүүлэг явуулдаг байсан ч зогссон. Улам шинэчлэгдэн, хөгжсөөр буй регги шинийг эрэлхийлэгч залуусын маань дунд удалгүй өргөн дэлгэрэх биз ээ.

Мод үнэртүүлсэн өвөө

Өвөө, эмээ дээрээ очно гэдэг хүүхдүүдийн хувьд баяр мэт сайхан байдаг. Ач, гуч, зээгээ ширүүхэн харж, чангахан дуугардаггүй ч тэд үйл хөдлөлөөрөө үлгэрлэн, намуухан яриандаа нарийн учир утгыг шингээн сургамжилдаг. Аав нарын өдрийг тохиолдуулан нэгэн сайхан өвөөтэй уулзлаа. Үргэлж дэргэд байдаг дотнын хүмүүсээ бид дэндүү бага мэддэг юм шиг ээ. Намайг жаахан байхын л өвөө маань урландаа өдөржин юм хийж суудагсан. Зомгол үнэртэхээр л өвөө маань бодогддог юм. Одоо ч хэвээрээ. Гэхдээ түүнийг зүгээр л мод банз хөрөөдөж, будаг хийж буй төдийхнөөр ойлгодог байж. Гэтэл өвөө маань модыг хүүхэлдэйнээс эхлээд бүтэн гэр болгон хувиргах чадвартай урлаач болохыг саяхнаас л мэдэж байна. Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын уугуул Ш.Самбалхүндэв гэдэг энэ буурай 40 шахам жил мужаан хийж өрх гэрээ авч яваа аав, үр ачдаа ээлтэй өвөө билээ .

-Модтой “найзлах” болсон түүхээсээ дурсана уу?
-Мод огтлох нь сайн үйлд хэзээ ч тооцогддоггүй. Харин мужаан хүн жирийн нэг тайрдас, банзыг хүнд хэрэгтэй бүтээл болгон, модыг “дахин амьдруулдаг” юм. Өвөө нь анх 1961 онд Дорнод аймгийн барилгын трестэд дагалдангаар орж байлаа. Яваандаа модоор юм хийх сонирхолдоо хөтлөгдөж мужаан болсон доо.
-Модоор урласан анхны бүтээл юу байв? Хэнээр заалгаж мужаан болсон бэ?
-1973 онд гэртээ номын шүүгээ хийж байлаа. Одоо ч бий. Анх мужаан болох үед зааж зөвлөдөг хүн байгаагүй ээ. Сонирхолтой, дуртай, гарын жаахан дүйтэй тулдаа өөртөө багшилж, өдийг хүртэл энэ ажлаа хийж явна даа.
-Та голдуу монгол гэрийн тавилга сэлт хийдэг. Хээ угалзыг нь өөрөө тавьдаг уу?
-Тийм. Тавилгаа ч хээлдэг. Хүн өөрийн чадварыг нээж, цааш нь хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж би хүүхдүүддээ захидаг.
-Хүүхдүүдээ бага байхад тоглоомыг нь хийж өгдөг байсан уу?
-Залуудаа ар гэрээ ч умартан ажлын төлөө зүтгэдэг байлаа. Тэглээ гээд үр хүүхэд, хань ижлээ орхигдуулж болохгүй л дээ. Эрхлүүлэхдээ ч эрхлүүлнэ. Хааяа ширүүхэн дуугарах ч үе бий. Хүүхдүүдээ бага байхад аар саар юмс, жижиг тоглоом хийж өгдөг байсан. Одоо тэд маань том болж, сайн сайхан л явцгааж байна. Хүүхдүүдээ эрүүл энх, мөр бүтэн явахыг харах сайхан байдаг.
-Та арван ач зээтэй хүн. Өвөө байх нь аав байхаас өөр үү. Ямар санагддаг вэ?
-Ач, зээ нартаа илүү хайртай даа. Тэр жаахан амьтдад ширүүхэн дуугарч ч чадахгүй шүү дээ. Заримдаа аав ээжээс нь өмөөрнө, тэдэндээ буруу өгч, хир халдаах дургүй. Өнөр өтгөн бүлээрээ цуглахад их сайхан байдаг. Тэр зөвхөн миний гэлтгүй бүх л өвөө эмээ нарын баяр баясгалан юм даа. Аав байх сайхан. Гэхдээ өвөө болоход илүү сайхан шүү дээ. Үр хүүхэд, ач зээгээ харах эцэг хүний жаргал юм.

2010.8.8

Хуртай өдөр дэгтэй болсон Playtime

Майхан сав, том цүнх, гитар үүрсэн хүмүүс бямба гаригийн өглөө Драмын театр хавиар бужигналдаж байв. Тэд есөн нас хүрч буй “Playtime” амьд хөгжмийн наадамд оролцохоор цугларсан нь энэ. Удалгүй автобус ч ирж, бид Гачууртыг зорин хөдөллөө.
Хит парадыг байнга тэргүүлдэг нөгөө л хэдэн дуу автобусны хөгжмөөр явна. Харин рокын үнэнч шүтэн бишрэгчид тус тусын чихэвчээ зүүн, дуртай хөгжмөө сонсон, “бие халаалт”-аа хийж буй нь анзаарагдсан. Би ч тэднээс үл дутан Германы трэш метал “Kreator”-г чихээрээ дамжуулж, зүрхэндээ тоглуулан цааш явлаа. Хамгийн ихээр хүндлэн биширдэг хүнтэйгээ уулзах болвол ямархан нэг салхи сэтгэл дотор тань шууран ирж, хоргох агшныг санаж байна уу? Тэгвэл тэр мэдрэмж намайг бүхэлд нь эзэмдчихээд байлаа. Чихнээ шуурах “хахир” хөгжим, хамт яваа залуусын эрчим хүчний урсгал, шугамын автобусыг хурдны машинтай “андууран” давхих жолооч...Миний хувьд тэр бүр гадагшилдаггүй адреналин даавар энэ замын турш дотроос оргилж байсныг нуух юун.
Хагас цагийн дараа “Монгол Шилтгээн”-ий үүдэнд унаа маань “газардлаа”. Хулгана багтмаар жижигхэн хаалга руу залуус мал мэт зүтгэлгүйгээр дараалалдаа зогсон, соёлтой гээч нь орцгоож байлаа. Жилийн жилд л “Playtime” руу хүнсний зүйл авч орохыг хориглодог. Энэ удаа ч мөн адил. Хаалгаар оров уу үгүй юу хамгаалагчид хүмүүсийн цүнхийг “нэгжицгээнэ”. Хоол унд, элдэв төрлийн “өвс ургамал”-гүй цүнхний эзэд ногоон гэрлээр урагшилж байв. Тэгээд ч ихэнх цүнх онц дүн авсан.
Өдрийн 13 цагийн үед амьд хөгжмийн наадамчид буурь сууриа олж, майхан сэлтээ босгож, зарим нь шингэн талхаа хүртэн тухлан сууцгаажээ. Энэ завсар хүмүүс нэмэгдэн ирсээр.
Төлөвлөгөө ёсоор наадам 13.30 цагт эхлэх байсан. Гэхдээ хаанахын ямар ч тоглолт цагтаа эхлэхгүй бичигдээгүй “хууль” манайд үйлчилдэг. Харин ч хаа очиж ердөө л 30 минут хоцорч эхэлсэн нь баярлууштай байлаа. Шинэ залуу хамтлагууд наадмын салхийг хагалах нь мэдээж. Хуваарь дээр “Азжаргал” гэсэн нэр хамгийн эхэнд байсан. Сүүлчийн тэмээний ачаа хүнд гэдэг ч эргэлзээ, үл итгэл, шооч харцнуудыг тас цохин, эхний салхийг хагалана гэдэг хамгаас хэцүү. Харин “Азжаргал”-д техникийн жижигхэн зовлон тохиосныг эс тооцвол тэд ч салхийг хагалах шиг болсон. Бяцхан охин шиг эгдүү хүрэм хоолойтой гоцлол дуучин үзэгчдийн хайрыг татаж байсан. Тэдний дараа “Crankheads” хамтлагынхан тайзнаа гарсан бөгөөд аргил дуугаралтыг гаргагч басс гитарчин нь эмэгтэй хүн байв. Эмэгтэй рок дуучид, хөгжимчид нэг үеэ бодвол харьцангуй олширсон нь харгадлаа. Оролцсон 45 хамтлагийн дөрөв дэх нь болох “Swing Round”-ийн гоцлооч нь мөн л бүсгүй хүн. Америкийн инди рок “Yeah yeah yeahs”-ийн дуунуудаас тун чадварлаг тоглосон.
Шинэ гарч ирж буй залуус дэлхийн алдартай хамтлаг, дуучдын бүтээлээс гадна өөрсдийн бүтээлээс ч тоглож байлаа. Амьд тоглолт гэхээр ихэнх хүмүүст хөгжмийн хэмнэлд толгойгоо саван, үсрэх төсөөлөгддөг. Тэгвэл эхний хамтлагуудыг тоглох үед тэр үзэгдэл болсонгүй ээ. Танихгүй хамтлагуудын мэдэхгүй дуунаас бишүүрхэцгээсэн үү, хараахан “халж” эхлээгүй байсных уу. Аль нэг нь л байх. “Наадамчид” гараа халаасандаа хийн зогсож, шинэчүүдийг сонжих мэт үзэцгээж байсан.
Энэ завсар “Playtime”-ыг хэсэг тойрон, хүмүүсийн ярианд чих тавьлаа. Жил бүр ирдэг үнэнч үзэгчид зохион байгуулалт, хөгжмийн техник, дуугаралт нь түрүү жилүүдийнхээс эрс сайжирсныг дурьдаж байв. Харин наадмын үеэр тоглолтоос өөр үзэж харах зүйл байхгүй байсанд хүмүүс сэтгэл дундуур байсан. Өмнөх наадмын үеэр гарсан зургийн үзэсгэлэн, body art, шивээс, цоолбор, хувцас, чимэглэлийн худалдаа аль нь ч байсангүй. Тайз, хоолны хэсэг хавиар хийх юмгүй хөлхөлдсөн хүмүүс л байлаа. 2009 оны наадмын үеэр тэнд хар тамхи борлуулсан, хэрэглэсэн хэрэг гарсан. Тэгвэл энэ жил рокерууд маань “томоотой” байсан бололтой. Эргүүлд гарсан Баянзүрх дүүргийн цагдаагынхан эхний өдрийн байдлаар элдэв хэрэг зөрчил гараагүй тухай мэдээлсэн юм.
Тэгээд ч “Hi Fi records”-ынхон дэг журамтай, нарийн зохион байгуулсан. Наадмын үеэр “журамлагдаагүй” нэг л зүйл байсан нь шар айраг. Угаас түүнгүй амьд хөгжмийн тоглолт гэдэг давсгүй хоолтой адил байлгүй. “АПУ”-ийн 500 гр-ийн савалгаатай “Нийслэл”, “Боргио” 2000 төгрөгөөр сайн “гүйж” байсан. Ундааны хувьд ийм. Харин хүнсний тухайд ярьвал mr.Chicken-ий 3900-24900 төгрөгийн үнэтэй иж бүрдэл, бусад гэрээт газрын түргэн хоол эрэлт хэрэгцээ ихтэй байв. Гэхдээ тэдний үнэ нь хоолны амт хэмжээнд төдийлөн хүрэхгүй байсан юм. Оройн сэрүүний үеэр нэг удаагын кофег хоёр аяганд хуваан хийж 1000 төгрөгөөр зарсан газар ч залуусын хэлснээр “бурзайсан” болов уу. Гаднаас ямар ч төрлийн хоол хүнс оруулах боломжгүй тул хэлсэн үнийг нь бушуухан төлөөд, өгсөн зүйлийг нь аргагүй л авцгаалаа.
Тэнгэрт гялалзах одод хичнээн олон боловч
Тэргэл сар чи ганцхан билээ
Сая саяараа хүмүүс байх боловч
Сайхан чи минь ганцхан билээ...хэмээн үзэгчид хоршин дуулж эхэлсэн нь тайзан дээр L-Guards-ууд гарч ирснийх байв. Playtime-ийн хууччуул ирж, үзэгчид ч тайз руу улам ойртож эхэллээ. Тэдний араас Mohanik, Daisy, Vatame, The Pips, A-sound зэрэг хамтлагууд тоглосон. Үзэгчид ч хуучны андаа харсан мэт баярлан, даган дуулж, уярч, бүжиж, үсэрцгээж эхэллээ. “Морьтой ч болоосой” гэж мөрөөдөж, “Дурлал чи надаас юу хүснэ вэ” хэмээн бодлогширох “Уранхай ч гэсэн кет”-ээ угласан залуусын “Зүйрлэшгүй амар амгаланг” мэдэрч чаддаг, тэдний “Hiding place” нь “Монгол шилтгээн” байв уу гэлтэй.
“Playtime 2010” түрүү жилийхтэй адил хуртай болж өнгөрлөө. Гэвч рок хөгжмийн хэмнэлд автсан залууст бороо бол юу ч биш бололтой. Угаас цаг агаарыг захиалах биш, хэрвээ тийм боломж гарвал тэд бүрхэг өдөр, борооны үүлийг л сонгох байсан биз.
Жил бүр мотоциклчид цуглан ирж, төмөр хүлгүүдээ эгнүүлэн тавьсан нь сүртэй харагддаг. Энэ жил ч савхин хүрэм, урт үст байкерууд салхи татуулан хүнгэнэсээр ирлээ. Тус наадмын үеэр “Нимбэгнүүд”-ийн төрсөн өдөр тохиож, тэд долоон нас хүрсэн. Үзэгчид төрсөн өдрийн дууг тэдэнд зориулан дуулж, хамтлагынхан ч тайзан дээр гарахаас урьтан баяраа тэмдэглэсэн харагдана лээ.
Монголын амьд хөгжмийн эцгүүд “Nisvanis”, “Bulsara”, “Аясын салхи” хамтлагууд наадмын хоёр дах өдөр, хаалтын үеэр тоглосон. Тэднийг тоглох үед үзэгчид бараг л галзуурч байсан биз. Энэ жилийн tribute буюу дурсамж хамтлага нь“Madness” байв.
Чи намайг орхиод гарлаа
Өрөөнд сэрүү татлаа
Хайрт минь явбал яв даа
Цонхон дээр ялаа суулаа
Цонхны цаана бороо шаагилаа
Чи минь даарвал яана даа... хэмээн тэднийг дуулж эхлэхэд, энэхүү мөртүүд кино хальс болон жирэлзэж, нүдний өмнүүр өнгөрөх шиг. Тэд дурсамж хамтлаг болохын зэрэгцээ хүмүүсийг ч өнгөрсөн үе рүү нь дагуулан явж, цаг хугацааны аялал хэсэгхэн зуур хийгээд ирсэн юм.
Зарим нэг дутагдалтай зүйл байсан ч амьд хөгжмийн шүтэн бишрэгчид хоёр өдөр ийнхүү Гачууртын “дэнж хотойтол” сайхан наадлаа.
2010.8.7,8

Битбоксчдын нүргээнтэй үдэш

Тайзан дээр хоёр залуу гарч, үзэгчдийн өмнө чадвараараа өрсөлдөнө. Ялсан нь дараагийн шатанд шалгарч, ялагдсан нь гэрийн зүг...Гэхдээ энэ тулаанд хэн ч гэмтэж бэртээгүй. Зодоон биш. Нэг нэгнээ үгээр “идэхгүй”, хип хоп биш.
Royal fm 98.9-ын хамт олны зохион байгуулсан “Хатан туулаа хайрлая” үйл ажиллагааны хүрээнд өнгөрсөн баасан гаригт битбоксчид ийнхүү тулалдаж, аваргаа шалгаруулсан юм. Хоёр дах жилдээ болж буй уг тэмцээнд 20 хүн, дөрвөн хамтлаг оролцсон. Шүүгчээр залуусын сайн танил Ray буюу Б.Нарандэлгэр, “Royal beat” клубын тэргүүн С.Баярмөнх, битбоксчин М.Нямдорж нар ажилласан юм. Тэмцээнд оролцогчид сугалааны дагуу хоёр хоёроороо гарч, өрсөлдсөн бөгөөд эцсийн шатыг үзэгчид шүүлээ. Хоолойны хүч, амьсгалын зөв хуваарилалт шаарддаг энэ төрлийн үзүүлбэртээ залуус шинэ шинэ санаа нэмж, бүтээлч сэтгэлгээгээр хандсан нь ажиглагдаж байв.
Чадвартай байхаас гадна бусдаас онцгой, өвөрмөц сэтгэж ямарваа зүйлийн түрүүг авдаг шүү дээ. Тэгвэл оролцогчдоос ялгарч, хамгийн содон байж чадсан нь Есүжин. Тэрбээр тэмцээний эмэгтэй ганц оролцогч байсан ч эрчүүдэд мөчөөгөө тийм ч амар өгөөгүй. “Монголын төдийгүй дэлхийн битбоксын ертөнцөд эрчүүд ноёлдог. Эмэгтэй хүний хоолой ч тэднийхийг гүйцэхгүй гэдэг. Харин Есүжин үүнийг үгүйсгэж чадлаа. Тэр ялгарч байна” хэмээн шүүгчид түүнд урам хайрлав.
Эрчүүдийн тоглоом хатуу гэгчээр битбоксчид ач тач “тулалдан” байсан ч тэмцээний дараа тэд нөхөрсгөөр гар барин, хэн хэндээ амжилт хүсэж, зарим нь бүр тэврэлдэж байгаа харагдсан. “Бие биенээ үнссэн ч болно шүү” хэмээн хөтлөгч тэднийг “цаашлуулсан”.
Шөнө дунд хүртэл үргэлжилсэн тэмцээний нэгдүгээр байрт С.Билгүүн, хоёрт М.Мөнхбаатар, гуравдугаарт Э.Банзрагч нар шалгарсан юм. “Улаанбаатарын үдэш намуухан” хэмээн дуулдаг бол битбоксчид, үзэгчдийн хувьд энэ орой нүргээнтэй, шуугиантай басхүү таашаалтай болж өндөрлөлөө.
2010.8.9