Дэлхийн хамгийн анхны кино “Галт тэрэг ирж байна” 1898 онд гарчээ. Тэгэхэд өмнөөс нь ирэх галт тэргийг хараад айсан хүмүүс театрын хаалга тийш хошууран, зугтацгаасан гэдэг.Тэгвэл зуу гаруй жилийн өмнө үүссэн энэ урлаг өнөөдөр техникийн дэвшил, хүний оюун ухаан, бүтээлч чадвартай сүлэлдэн оргилдоо хүрсэн гэдэгтэй хэн ч маргахгүй биз. Үе үеийн “галт тэрэг” ирж, буцан дараагийн гийчид нь өмнөх үеэсээ ололттойг нь авч, шинэчлэн хөгжүүлсээр.Технологийн шинэч лэл, компьютерийн өр гөн бо ломж нээгдсэн ч хамгийн гол нь киног урлаг талаас нь авч үзэх чухал. Kино нь дотроо хөгжим, бүжиг, уран зохиол, дүрслэх урлаг гээд урлагийн бүхий л төрлийн онцлог, давуу чанарыг агуулсан байдаг. “Бидний ухамсраар дамжин, зүрх сэтгэлийн мухарт орших харанхуй өрөөнд хүрч чаддагаараа кино зүүд, хөгжимтэй адилхан” хэмээн Шведийн кино найруулагч Ингмар Бергман хэлсэн байдаг.
Түүний хэлсэнчлэн хүний дотоод сэтгэл, мөн чанар луу хандсан тэрхүү кинонуудыг арт хаус, арт кино хэмээн нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл, арилжааны бус, жинхэнэ урлагийн бүтээл бо лон хийгдсэн байдаг бөгөөд өндөр түвшинд ойлгож мэдэрдэг, “бэлтгэгдсэн” гэж хэлж болох үзэгчдэд илүүтэй хүрдэг. “Арт кино нь орон зай, цаг хугацааны нэг шугамд үйл явдал нь өрнөдөг, алдаа мадаггүй хийцтэй, харилцан яриа зонхилж, утга нь тодорхой болж төгсдөг Холливудын ихэнх киноны чиг шугамаас хазайсан байдаг. Бодит амьдрал ба төсөөлөл, мөрөөдлийн дунд үйл явдал нь өрнөж, хувь хүний оршихуй, нийгмийн нөлөө, гүн ухаан, ёс суртахуун, сэтгэл зүйн асуудлыг хөнддөг нь арт киноны онцлог” хэмэн кино шүүмжлэгч Дэвид Бордуэл то дорхойлжээ.Иймэрхүү асуудлуудыг дэвшүүлсэн арилжааны кинонууд байдаг ч шийдлийг нь хамт үзүүлдэг. Харин арт киноны хувьд тэдгээрийг баатруудын бодол, мөрөөдөл, харилцан яриагаар тодотгон, асуудлын шийдлийг үзэгчдэд нээлттэй үлдээдэг. Эхлээд үзэхэд далд дүрслэл, ойлгомжгүй байдал нь үзэгчийг төөрөгдөлд оруулж болох ч дахин үзэх тусам ойлгож, мэдэрч, киноны “амтанд” орж, шимтэн үзэж эхэлдэг нь арт хаусын увдис гэлтэй. Арт киноны эхэн үеийн төлөөлөгчид нь 1920-иод оны Оросын Сергей Эйзенштейн, Испанийн Луй Бүньюэль, Английн Алфред Хитчкок, Шведийн Ингмар Бэргман, Францын Жан Люк Годар, Марсел Пагнол нар юм. Энэ онд “They shoot pictures,don’t they” сайтынхан нэр хүндтэй шүүмжлэгч, судлаачдын жагсаалтаас шүүн дэлхийн шилдэг 100 киноны нэрийг гаргасан.Уг жагсаалтад орсон кинонуудын дийлэнх хувь нь 1980 оноос өмнө хийсэн бүтээлүүд байгаа нь техникийн боломж хомс нөхцөлд ч тэдгээр найруулагчид урлагийн бүтээл хийж чадсаныг харуулж байгаа юм.Цаашлаад Германы экспрессионизм, Италийн нео реализм, Францын шинэ давалгааны үе кино ертөнцийн хөгжилд их үүрэг гүйцэтгэсэн гэдэг. XX зуунд дүрслэх урлагийн нэгэн чиглэл болж үүссэн экспрессионизм нь аажимдаа кино руу хальжээ. Роберт Вине, Фриц Ланг, Фридрих Мурнау зэрэг уран бүтээлч өдөр тутмын орчин хүрээллээс эрс татгалзаж, зохиомлоор барьж байгуулсан экспрессионист маягийн тайз, байгууламж дотор киноныхоо үйл явдлыг оруулж өгсөн бай на. Гол дүрийн жүжигчнээс гадна тайз, чимэглэл нь өөрөө тог лож буй мэт кино нь мэдээжийн хэрэг урлагийн ертөнцөд томоохон үйл явдал болжээ.Италийн хувьд, дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа фашизмыг магтан дуулсан эсвэл чанар муутай инээдмийн кино хийж байв. Микеланжело Антониони, Жианни Пуччини, Цезаре Заваттини нарын шүүмжлэгч үүнийг эсэргүүцэн, хайр найргүй шүүмжилдэг байж.Лукино Висконти хэмээх залуу найруулагч “Солиорол” киногоо 1943 онд хийснээр ажилгүйдэл, гуйланчлал, өвчин эмгэг зэргийг үзэгчдэд ил гаргаж тавьсан неореализм урсгал үүссэн түүхтэй. “Би амьд, бодит хүний тухай өгүүлэх ёстой” хэмээн Висконти найруулагч киногоо тайлбарласан гэдэг. 1960-аад онд Холливудын кино, Ита лийн неореализм хоёрын нөлөөгөөр nouvelle vague буюу Фран цын шинэ давалгаа бий болжээ.Федерико Феллинигийн “La Dolce Vita”, Жан Люк Годарын “L’Avventura”, “A Bout de Souffle” гэсэн гурван киног энэхүү шинэ давалгааны гол бүтээл гэж үздэг аж. Найруулагчийн хувийн үзэл бодол, туршлага, гүн ухааны бодол бясалгал нь арт киноны гол цөм болдог.Киноны жүжигчид нь ихэнх тохиолдолд олонд төдийлэн танигдаагүй хүмүүс байдаг бөгөөд нүсэр техник шаарддаггүй, зар сурталчилгаанд их мөнгө цацдаггүй. Үзэгч цөөнтэй учраас box office-г тэргүүлэх нь ховор. Харин тэдгээр бүтээлүүд Венецийн, Каннын, Берлиний, Sundance-ийн зэрэг кино наадмуудад оролцон, шүүмжлэгчдийн анхааралд өртөн үнэлэгддэг.Мөн Герман, Франц, АНУ, Хятад, Япон гээд дэлхийн ихэнх улсад арт хаусын төрөлжсөн кино театр, үзвэрийн газрууд байдаг. Тэгвэл манай орны хувьд, ердөө л гарын таван хуруунд багтах кино театруудад нь ашиг орлого хөөсөн арилжааны кинонууд ихэвчлэн гардаг. Телевизүүдийн кино албад ч арт кинонд анхаарлаа төдийлэн хандуулдаггүй.Харин үзэгчдийг киноны гүн рүү нэвтэрч, гол санаанд нь хүрэх, өөр өнцгөөс харахад нь туслах нэвтрүүлгийг Боловсрол суваг телевиз “Кино боловсрол олгох хөтөлбөр”-өөр, NTV “Эгэл биш кино”, “Энэ бол кино” булангаараа хүргэж байгаа билээ. Мөн “Занаду” арт галерейд долоо хоног бүрийн бямба гаригт “Алтан хальс” холбооны залуус арт кино гаргадаг юм.Сонгодог болон арт кино сонирхогчдыг нэгтгэх зорилготой уг үйл ажиллагаа үнэ төлбөргүй. Мөнгө олох бус, хүмүүст кино урлагийг мэдрүүлэх чин хүсэл нь эндээс харагдаж буй. Бямбын кино өдөрлөг “Dreamers day” нэртэй. Бернардо Бертолуччигийн дээрхтэй ижил нэртэй бүтээл нь 60-аад оны Франц, кинонд “донтогч” гурван залуугийн тухай өгүүлдэг.Тэр үеийн Парист боловсрол өндөртэй, киног урлаг талаас нь үнэн сэтгэлээсээ мэдэрч чаддаг, хайрладаг, үзээд сэтгэж боддог залуус ямар ч газраас илүү их байсан гэдэг.Үүнээс улбаалан “Алтан хальс” холбооныхон энэхүү нэрийг сонгосон аж. Кино, мөрөөдөл, урлаг гурвын шүтэлцээнд шинэ мэдлэг, мэдрэмж хүртэхийг хүссэн хэнд ч “Занаду” нээлттэй
No comments:
Post a Comment