Tuesday, October 5, 2010

I love rock

Оюун бодлын “сэргээш” аялгуу эгшиг


Сонгодог хөгжмийн увдис
Анлийн хаан
I Жорж ажлын их ачаалал, дайн тулааны хэргээс шалтгаалан сэтгэлийн хямралд орж, ой тогтоолт нь муудаж эхэлжээ. Нэгэн удаа тэрбээр Библи уншиж байхдаа Саул хэмээх хаан хөгжим сонсон тайтгардаг байсан тухай олж мэдээд өөртөө туршихыг хүсчээ. Гэхдээ байнга сонссоор залхсан аянууд, ордны хөгжимчдийг бус өөр шинэ зүйлийг эрж байлаа. Тиймээс хаан тухайн үедээ алдартай байгаад зогсохгүй өнөөг хүртэл нэр нь дуурссаар буй хөгжмийн зохиолч Фридрих Хенделийг дуудсан байна. Хендел хаанд зориулж нэгэн гайхамшигт аяыг зохиосон байна. Энэ бол “Усны аялгуу” хэмээх сод туурвилын түүх юм.
“Усны аялгуу”-г анх 1717 оны долдугаар сарын 17-нд Лондоны өмнүүр урсах Тэймз мөрний эрэг дээр 50 хөгжимчин тоглож хаанд сонсгосон байна. Өөрт нь зориулсан эл аялгууг сонссон хааны бие сэргэж, сэтгэл санаа илааршиж, цаашид тавгүйтсэн үедээ сонсдог болжээ.
Энэ мэт хөгжмийн бие, оюун ухаанд үзүүлэх нөлөө, анагаах чадварын тухай жишээ олон. Тэр дундаа Бароккогийн үеийн хөгжмийн зохиолууд гайхамшигт увдисаараа онцгой гэдэг.
Техасын их сургуулийн эрдэмтэд I Жорж хааны сэтгэлийн өвчнийг эдгээсэн “Усны аялгуу”-г орчин үед туршиж үзжээ. Тэд оюутнуудыг судалгаанд оролцуулж, гурван бүлэгт хуваасан байна. Эхний бүлгийнхэн уг аялгуу эгшиглэх үед шинэ үг сурч, оюундаа зураглан, төсөөлөх даалгавартай. Харин хоёрдахь бүлгийнхэн хөгжмийг сонсонгоо үгээ цээжлэх ч төсөөлөх чадвараа ажиллуулахгүй. Үлдсэн гуравдугаар бүлгийн оюутнууд ямар нэгэн хөгжим сонсохгүйгээр үг цээжлэх ёстой байж. Үр дүн мэдээж ойлгомжтой. “Усны аялгуу”-г сонсонгоо өгөгдсөн даалгаврыг биелүүлсэн бүлгийнхэн үгсийг харьцангуй сайн цээжилсэн байлаа. Тэр дундаа сонгодог хөгжим, үг цээжлэлт, төсөөлөх чадвараа хослуулсан нэгдүгээр бүлгийнхэн гойд амжилт гаргасан байв.
Дахин нэг жишээ дурдахад, хэсэг эрдэмтэд Моцартын “Төгөлдөр хуурт зориулсан Д мажор сонат”-ыг коллежийн оюутнуудад сонсгон, шалгалт авчээ. Энгийн үед нийт оюутны шалгалтын дундаж 110 оноо байсан бол Моцартыг сонсонгоо тест бөглөсөн залуусын голч нь 120 оноо болтлоо өссөн байна. Түүнчлэн хөгжим сонссон оюутнуудын тархины бичлэгийг хийжээ. Тэгэхэд тэдний эд эс сэргэж, идэвхжсэн байлаа.

Хахир хөгжим биеийг “дарамталдаг”
Дэлхийд хөгжмийн 100 гаруй урсгал бий гэдэг. Хөгжмийн төрөл бүр хурд, хэмнэл зэргээс шалтгаалан өөр өөр нөлөөтэй. Тэгвэл Пенсильванийн их сургуулийн судлаачид Уильям Баллак, Кэлли Баумэн, Лаура Моглер нар энэ талаар судалжээ. Тэдний явуулсан судалгаагаар жааз болон сонгодог хөгжим зүрх сэтгэлийг тайвшруулж, оюун ухааныг амраадаг болохыг баталсан байна. Энэ нь тэдгээр хөгжмийн нотын нарийн бүтэц, дэс дараанаас шалтгаалдаг аж. Түүнчлэн Бароккогийн үеийн ихэнх хөгжим нэг агшинд нэг хэмнэл дуугардаг бөгөөд тухайн зохиол дээрээ ахин давтагддаггүй юм байна. Тиймээс л хэдэн зуун өнгөрсөн ч үе үеийн сонсогчдын сонорыг мялаасаар байдаг биз.
Харин австралийн сэтгэл зүйч Жон Диамонд рок, метал хөгжмийн нөлөөг судалж үзжээ. Замбараагүй дуугаралт, чанга хэмнэл, хүчтэй цохилт бүхий рок хөгжим бие болон сэтгэл санаанд таагүй байдал үүсгэдэг байна. “Рок, тэр дундаа метал хөгжим нь тархины унтраалга л гэсэн үг. Метал хөгжим тархинд хүчтэй доргилт өгдөг. Ингэснээр тархины үйл ажиллагаа зогсонги байдалд ордог юм. Мөн хөгжмийн энэ төрлийн урсгал сэтгэл санаа болон биед муугаар нөлөөлдөг” хэмээн Жон Диамонд ярьжээ.

Амьтан, ургамал ч хөгжим сонсох дуртай
Хүмүүс бид төдийгүй амьтан, ургамал ч гэсэн хөгжимд татагддаг байна. Сонгодог хөгжим сонссон тахиа бусдаасаа олон өндөг гаргаж, үнээ их сүү өгч, ургамал өндөр ургаж, сайхан цэцэг өгдөг болохыг эрдэмтэд аль хэдийнээ тогтоожээ. Зарим “сэргэлэнчүүд” хөгжмийн энэхүү чанарыг аж ахуй, бизнестээ хэрэглэж, ашиг орлогоо нэмэгдүүлэн ажилладаг аж.
Харахаас жихүүдэс хүрэм хархнууд хүртэл сайхан хөгжимд дуртай аж. Канадын эрдэмтэд хоёр янзын үүр бэлдэж, нэгд нь И.С.Бахын бүтээл, нөгөөд нь рок тоглуулсан байна. Тэгэхэд хархнууд И.С.Бахыг рокоос илүүд үзэж байв. Амьтад сонгодог хөгжимд илүү дуртай байдаг бол ургамлын төрөл зүйлийнхэн жааз, поп, техно, африк, энэтхэг гээд бүхий л урсгалыг “шүтэн биширдэг” аж.

Ухаантнууд-хөгжмийн үнэнч шүтэн бишрэгчид

“Ардчиллын эцэг” Томас Жэфферсоныг “Тусгаар тогтнолын тунхаг”-аа бичихэд нь хөгжим гойд үүрэг гүйцэтгэжээ. Тэрбээр хүний эрх, эрх чөлөө, эв нэгдэлийг тунхагласан уг бүтээлээ 1776 онд зохиосон юм. Бичиж байх явцдаа асуудалтай тулгарах, оновчтой үгийг олохгүй байх зэрэг үедээ Томас Жэфферсон ширээнийхээ араас босож, хийлээ тоглодог байж. Хөгжим түүний тархин дахь олон санааг эмхэлж, цаасан дээр цэгцтэй буулгахад нь тусалдаг байсан биз.
Хэрвээ хөгжим байгаагүй бол хүн төрөлхтөн Эйнштэйнгүй хоцорч болох байлаа. Түүнийг багш нар нь “усан тэнэг, юу ч сурахгүй” хэмээн сургуулиас хөөжээ. Сургуульд сурч дэмий цаг үрж байна, оронд нь биеийн хүчний ажил, мөнгө олох юм хий гэж хүмүүс түүнд зөвлөдөг байж. Харин Эйнштэйний ээж хүүгээ онцгой, оюунлаг хүү гэдгийг мэддэг байсан учраас ажил хийлгэхийн оронд хийл хөгжим өгчээ. Хийл тоглож, хөгжмийн мэдлэгтэй болсон нь шинжлэх ухааны салбарт ажиллахад их нөлөөлсөн хэмээн Альбэрт Эйнштэйн нэгэнтээ хэлсэн байдаг. Тэрбээр амжилтанд хүрч, алдартай болсон хойноо ч цаг зав л гарвал хийлээ тоглосоор байсан гэдэг.




No comments:

Post a Comment