Sunday, October 10, 2010

Гунигт мэдрэмжийн "цэнхэр" аялгуу
Б.Эгшиг

Хар арьст боолчуудын сэтгэлийн үг

Блюз хөгжим өнгөрсөн зууны эхээр буюу 1900-гаад оны үед америкийн хар арьстнуудын дунд үүсчээ. Уйтгар гунигт автаж, сэтгэлийн зовлонд нэрвэгдэхийг зарим тохиолдолд англи хэлнээ “blue” буюу цэнхэр гэсэн үгээр илэрхийлдэг. Тиймээс ч хар арьст боолчуудын зовлон, сэтгэлийн шаналлаас үүдэн гарсан учраас энэ урсгалыг “blues” хэмээн нэрлэсэн юм. Ердөө л арьсныхаа өнгөнөөс болж гадуурхагдан, хэдэн үеэрээ боолчлогдож, нийгмээс тусгаарлагдан амьдарч байсан тэд сэтгэлийн үгээ дуугаараа илэрхийлдэг байлаа. W.C. Handy, Alan Lomax, B.B.King,
Robert Johnson, Bessie Smith нарын эхэн үеийн блюз дуучид, хөгжимчдийн бүтээл арьсны үзэл, хүнд хүчир ажил, гадуурхагдалт, азгүй тавилан зэрэг сэдвийг хамардаг байв. Мөн ихэнх хар арьстнууд христийн шашинтнууд учраас сүмийн магтан дуу,африкийн ардын аман зохиолын тухай ч дуулдаг байлаа. 1920-иод оны үеэс блюз хөгжиж, энэ урсгалын уран бүтээлчид ч олширсноор дууны хамрах хүрээ, сэдэв өргөжсөн байдаг. Тэд хайр дурлал, амьдралын сайхан зэрэг гэгээлэг сэдвүүдийг ч хөндөх болжээ. Гэхдээ дууны утга санаа, үгийн сэдэв өөрчлөгдсөн ч блюзын үүтгэл болсон хар арьстнуудын сэтгэлийн илэрхийлэл хожмын уран бүтээлүүдэд хадгалагдсаар байсан юм.
1930-аад онд Америкт нүүрлэсэн “Их хямралын үе”-д хар арьстнууд өөр өөр хотууд руу нүүж байлаа. Тэд хаашаа ч явсан “үндэсний” хөгжим блюзтэйгээ хамт байсан юм. Ингээд блюз хөгжим Америк даяар тархаж, цагаан арьстнууд ч сонсох болжээ. Түүнчлэн блюз нь хөгжмийн бусад элементтэй сүлэлдэн, нэгэн шинэ урсгалыг төрүүлсэн нь жааз хөгжим билээ.

“Блюз бол тоглоход амархан ч мэдрэхэд хэцүү хөгжим”
Жими Хендрикс


Эхэн үед боолчууд ажлаа хийх үедээ, хааяа цуглахаараа блюз дуулдаг байсан тул хоолойн чадварыг төдийлэн анхаардаггүй байжээ. Харин блюз хөгжим хар арьстнуудын сэтгэлийн илэрхийлэл болж, олон нийтэд түгснээр жирийн хар ажилчдын нийгмээс хальж, мэргэжлийн шинжтэй болсон. Тиймээс ч хоолойн цар, тоглолтын ур чадварыг уран бүтээлчдээс шаардах болжээ. Блюз хөгжим анх үүсэх үед гитар, аман хуур хослон уйтгар гунигийг илэрхийлдэг байв. Удалгүй бөмбөр, төгөлдөр хуур зэрэг хөгжим нэмэгдэж, уг урсгалыг баяжуулжээ. Түүнчлэн зарим уран бүтээлчид саксафон, труба, морин хийлтэй ч тоглох болсон нь жаазтай төстэй болж байв. Гэхдээ ямар ч зэмсэгээр тоглосон гэсэн дуучны хоолой хамгийн чухал гэдэг.
1940, 1950-иад онд блюз Америк даяар тарж, цэцэглэн хөгжиж, хөгжмийн салбарт ноёрхдог том компаниуд энэ төрлийн уран бүтээлчдийг тодруулж, блюз тоглолт, пянзны худалдаа өсч байв. Цагаан арьстнууд хүртэл блюз сонсож, бүр хамтлаг байгуулж байлаа. Гэсэн хэдий ч хамгийн шилдэг блюз дуучид, хөгжимчид нь Африк гаралтай америкчууд байсан. Одоо ч хэвээр буй. Buddy Guy, Tonny Castro, John Nemeth, Kenny S
mith, Samuel James нарын олон уран бүтээлчид орчин үед блюзыг төлөөлж байна. Хөгжлийн явцад хөгжмийн урсгалууд хоорондоо сүлэлдэж, өөр өөр аялгууг үүсгэжээ. Тэгвэл блюз хөгжим жааз хэмээх урсгалыг шинээр үүсгэхийн зэрэгцээ фольк, поп, роктой сүлэлдэж блюз рок, R’nB, каунтри хөгжмийн суурийг тавьсан гэдэг.

Дөрвөн салаа мөчиртэй урсгал

Хөгжим судлаачид блюзын гарал үүсэл, дуугаралтыг үндэслэн дөрвөн гол хэсэгт хуваасан нь бий.
Делта блюз- Уг хөгжим үүссэн эхэн үеийн чиглэл. Миссисипи мужээс гаралтай хар арьстнууд анх үүсгэжээ.Тэд олон янзын хот, тосгодод очиж тоглодог, хэрмэл амьдралтай хөгжимчид байсан аж. Тиймээс ч олон янзын зэмсгүүдийг авч явдаггүй байсан бөгөөд гитараар гоцлон тоглодог байв.Заримдаа тэд аман хууртай хоршдог байжээ. Дуучид нь голдуу дахилтаа давтан дуулдаг бөгөөд гол төлөөлөгчид нь Charley Patton, Eddie J. "Son" House, Robert Johnson, Muddy Waters нар юм.
Чикаго блюз- “Делтачид” хэрэн хэсэх замдаа Чикагод блюз хөгжмийг авчирсан нь цаашид хөгжин, шинэ чиглэл үүсгэжээ. Эхний чиглэлтэй харьцуулахад илүү боловсронгуй болсон хувилбар гэж хэлж болно. Willie Dixon, Howlin' Wolf нар делтаг баяжуулж, цахилгаан гитар, өсгөгч, микрофон, бөмбөр зэргийг ашигласнаар Чикаго блюз бий болсон юм. Хамгийн чухал элемент нь цахилгаан гитар.ю
Техас блюз-Хөгжмийн дуугаралтын хувьд Чикаго блюзтэй тун төстэй. Харин уран бүтээлчдээрээ ялгаатай. Өөрөөр хэлбэл, T-Bone Walker, Lightnin' Hopkins нарын Техас мужийн хөгжимчид энэ чиглэлийг төлөөлдөг.
Блюз рок-1960-аад оны үед Делта, Чикаго блюзын нөлөөн дор үүсч бүрэлдсэн чиглэл.
Тэр үед хиппи хөдөлгөөн газар авч, рок хөгжим ид мандан бадарч байлаа. Рокерууд блюзыг бүтээлдээ шингээн тоглож, сонсогчид ч тэрийг нь дуртай хүлээн авч байв. Энэ чиглэлийн гол уран бүтээлчид нь The Rolling Stones, ZZ Top, the Doors, Credence Clearwater Revival зэрэг хамтлаг юм.
XX зууны эхэнд европ тивийнхэн, зарим цагаан арьстнууд блюзыг “чөтгөрийн хөгжим” хэмээн ад үздэг байлаа. Энэ нь мэдээж хэн, хаанаас үүсгэсэн, тэрэнтэй холбоотой байсан юм. Харин өнөөдөр энэ хөгжим орчин үеийн хөгжмийн урсгалуудаас хамгийн нөлөөтэй, чухал нь хэмээгдэж байна. АНУ-ын Мемфис хотод төвтэй “Блюз хөгжмийн сан” жил бүр “Blues Music Awards”-ыг зохион байгуулж, шилдэг уран бүтээлчдийг тодруулдаг уламжлалтай.
Хар арьст боолчуудын гунигийн дууч, шархалсан сэтгэлийн илэрхийлэл болон үүссэн эл хөгжим өнөөдөр дэлхий дахинаа түгж, хорвоогийн хүмүүсийн уйтгар, эмзэг мэдрэмжийг илэрхийлэх болжээ.


No comments:

Post a Comment